Lễ Cúng Ông Công, Ông Táo: Tín Ngưỡng Tết Nguyên Đán Ba Miền và Những Điều Kiêng Kỵ Dành Cho Ngày 23 Tháng Chạp

Lễ cúng ông Công, ông Táo vào ngày 23 tháng Chạp là nghi lễ không thể thiếu trong dịp Tết Nguyên Đán của người Việt. Đây là dịp để các gia đình tỏ lòng thành kính với ba vị Táo quân - những vị thần cai quản bếp núc, quyết định phúc lộc cho gia đình trong năm mới. Tuy nhiên, phong tục này không chỉ có sự khác biệt giữa các miền Bắc, Trung, Nam mà còn đi kèm những kiêng kỵ đặc biệt, mang đậm tín ngưỡng truyền thống, để gia đình được may mắn, tài lộc trong năm tới.

Miền Bắc: Cúng Sớm, Dùng Cá Chép

Ở miền Bắc, người dân cúng ông Công, ông Táo từ khá sớm, thường là vào ngày 20 tháng Chạp, muộn nhất là trưa 23 tháng Chạp. Mâm cỗ cúng của miền Bắc gồm các món truyền thống như xôi, gà, giò chả, canh măng, và đặc biệt là cá chép (sống hoặc giấy). Sau khi cúng xong, gia đình sẽ thả cá vào ao, hồ, sông suối gần nhà, tượng trưng cho việc cá chép hóa rồng và đưa Táo quân về trời.

Miền Trung: Phong Tục Cầu Kỳ và Tượng Táo Quân

Miền Trung có phong tục cúng ông Công, ông Táo cầu kỳ hơn. Thay vì cá chép, người miền Trung thường dùng ngựa giấy, còn mâm cỗ cúng thì có thêm cá thu, cá ngừ, và bộ tượng Táo quân cũ đặt cạnh tượng mới. Sau lễ cúng, tượng Táo quân cũ được đưa đi đặt ở am miếu hay gốc cây cổ thụ, tạo sự kết nối giữa thiên và đất.

Miền Nam: Cúng Tối, Dùng "Cò Bay Ngựa Chạy"

Ở miền Nam, người dân cúng ông Công, ông Táo vào buổi tối, từ 20 giờ đến 23 giờ ngày 23 tháng Chạp, sau bữa tối. Mâm cỗ cúng ngoài những món ăn quen thuộc như nem, giò, gà luộc, bánh chưng, còn có chè trôi nước, kẹo mè đen, và đặc biệt là bộ vàng mã “cò bay, ngựa chạy”, thay vì cúng cá chép để đưa Ông Táo thì người dân dùng bộ giấy "cò bay ngựa chạy", theo ý nghĩa ngựa chở Ông Táo đi đường bộ rồi cò chở Ông Táo bay về Trời. Tục dùng ngựa và cò làm vật cưỡi trong miền Nam bắt nguồn từ nghi thức "xá mã, xá hạc", tục này theo nghi thức của Đạo giáo và của Phật giáo. Đây là nghi thức được tiến hành sau cùng trong các buổi cúng tế. Người ta gom tất cả các tờ sớ nhét vào ngựa giấy và hạc giấy đã để sẵn trong lễ cúng, rồi đem đốt với ý nghĩa nhờ ngựa và hạc mang sớ đến những nơi cầu cúng trong Tam giới.

Điểm Tương Đồng và Khác Biệt

Dù có sự khác biệt rõ rệt về cách cúng và mâm lễ giữa ba miền, nhưng tất cả đều có một điểm chung: thể hiện lòng thành kính với Táo quân, cầu mong gia đình an khang, thịnh vượng. Bên cạnh đó, trong các lễ cúng ông Công, ông Táo, người dân cũng cần lưu ý đến những điều kiêng kỵ sau để đảm bảo một năm mới hạnh phúc, tài lộc:

Những Điều Kiêng Kỵ Ngày 23 Tháng Chạp

1. Phụ Nữ Không Cúng Bếp
   Ngày 23 tháng Chạp, phụ nữ không tham gia cúng bếp, vì theo quan niệm xưa: "Nam không thờ trăng, nữ không cúng bếp." Phụ nữ phải giữ gìn an toàn trong bếp núc, nên không tham gia cúng Táo quân vì lễ cúng liên quan đến lửa, tiềm ẩn nguy cơ cháy nổ. Đây là sự phân công lao động trong gia đình truyền thống, tuy có phần "ngược đời" nhưng cũng khá thú vị!

2. Không Cãi Vã, Xung Đột
   Ngày này, mọi xung đột gia đình nên tránh, vì cãi vã sẽ khiến Táo quân không thể báo cáo tốt với Ngọc Hoàng. Không ai muốn nhận phước lành kém, hay thậm chí bị “phạt” từ các Táo, đúng không? Vậy nên, cả nhà hãy cố gắng giữ bình tĩnh và hòa thuận, tránh để ông Táo "mếu" khi về trời!

1. Không Ra Ngoài Sau Lễ Cúng
   Ngày 23 tháng Chạp là thời gian quây quần bên bếp lửa, thưởng thức bữa cơm gia đình. Người xưa tin rằng, việc ra ngoài sau lễ cúng sẽ làm gián đoạn sự sum họp, vì vậy hãy tận hưởng bầu không khí ấm cúng trong nhà.

2. Không Lãng Phí Thức Ăn
   Lãng phí thức ăn không chỉ là tội lỗi trong mắt ông Táo mà còn có thể khiến gia đình gặp khó khăn trong năm tới. Người xưa quan niệm "nhà nào tích thiện nghiệp sẽ được phước", do đó, đừng để thức ăn thừa lại, hãy ăn hết những món ngon đã chuẩn bị!

3. Không Vay Mượn, Cho Mượn
   Trong ngày 23 tháng Chạp, tránh cho vay mượn. Vay mượn sẽ khiến gia đình không sung túc trong năm tới, còn cho mượn thì đồng nghĩa với việc giảm bớt tài sản của bản thân. Vậy nên, nếu ai cần vay tiền hay mượn đồ, nhớ "khéo léo từ chối" nhé!

4. Không Cắt Tóc
   Dù có bận rộn với lễ cúng ông Công ông Táo, đừng quên rằng ngày này cắt tóc có thể "cắt đứt" vận may trong năm mới. Cắt tóc là điều kiêng kỵ, vì thế, dù tóc bạn có "hết dáng" thì hãy đợi qua Tết, đừng vội!

5. Không Ăn Dưa Chua
   Dưa chua, mặc dù rất ngon miệng trong những ngày Tết, nhưng lại mang ý nghĩa của sự nghèo khó. Do đó, để tránh nghèo khó trong năm mới, người dân tránh ăn dưa chua vào ngày 23 tháng Chạp.

6. Không Dọn Nhà Ban Đêm
   Theo phong tục, việc dọn nhà vào ban đêm, khi "dương khí" yếu, sẽ không mang lại may mắn. Vì vậy, hãy tranh thủ dọn dẹp nhà cửa từ sáng đến chiều, đón "dương khí" vào nhà để năm mới thêm phần phú quý, thịnh vượng.

Lễ cúng ông Công, ông Táo là một dịp không chỉ để tôn vinh các vị thần bảo vệ gia đình, mà còn là cơ hội để gia đình đoàn tụ và cùng nhau đón chào năm mới. Dù mỗi miền có phong tục khác nhau, nhưng những kiêng kỵ xung quanh lễ cúng Táo quân là điều mà ai cũng cần lưu ý để đảm bảo năm mới được an lành, may mắn. Và nhớ nhé, đừng cãi vã, đừng vay mượn, và đặc biệt đừng cắt tóc vào ngày 23 tháng Chạp, để Táo quân có thể báo cáo với Ngọc Hoàng rằng gia đình bạn là một gia đình hoàn hảo!